14 اسفند 1400
ما چگونه ما شدیم
کتاب «ما چگونه ما شدیم: ریشه‌یابی علل عقب‌ماندگی در ایران» اثر دکتر صادق زیباکلام (استاد دانشگاه تهران و متولد ۱۳۲۷) برای اولین بار در سال ۱۳۷۴ در ۴۴۶ صفحه توسط انتشارات روزنه منتشر شد. این کتاب تا کنون بیش از ۳۰ بار تجدید چاپ شده و سه ویرایش مختلف دارد.
درباره‌ی ما چگونه ما شدیم
کتاب «ما چگونه ما شدیم» در شش فصل به همراه یک مقدمه و یک تکمله به طرح موضوع و جنبه‌های مختلف با دلایل عقب‌ماندگی ایران می‌پردازد. البته در ویرایش‌های دوم و سوم برخی ضمایم، نقدها و پاسخ‌های ارائه شده از سوی سایر رشنفکران به موضوعات کتاب نیز به انتهای آن افزوده شده است.
در پیشگفتار و مقدمه‌ی،کتاب نویسده به طرح صورت مسئله می‌پردازد. وی به طرح پرسش‌های اساسی پیرامون موضوع عقب‌ماندگی ایران و دلایل تاریخی آن می‌پردازد و در ضمن این امر، نگاهی به وضعیت ایران در قرن نوزدهم میلادی و ارتباطات کشور با جهان (به ویژه اروپا) دارد. در این راستا، وی وضعیت سیاسی کشور در دو قرن اخیر و هم‌چنین پدیده‌ی استعمار و دلایل بروز آن در ایران را نیز بررسی می‌کند.
در فصل اول کتاب، نویسنده این سوال را مطرح می‌کند که برای بررسی دلایل عقب‌ماندگی ایران از کجا باید شروع کرد؟ وی ضمن دسته‌بندی نویسندگان و مورخین از بعد نظر ایشان در رابطه با تاریخ ایران به سه دسته و بررسی آن‌ها، نگاهی به ایدئولوژی‌های رایج در جهان در دو قرن اخیر و شرایط و تاثیر آن‌ها بر وضعیت سیاسی در ایران می‌پردازد.
در فصل دوم کتاب، نویسنده به بررسی وضعیت ایران از لحاظ فیزیولوژیک پرداخته و مواردی مانند پراکندگی اجتماعات، زندگی عشایری و صحرانشینی، بی‌ثباتی اجتماعی ناشی از صحرانشینی و تمرکز قدرت در دست حکومت را مورد تحلیل قرار می‌دهد.
نویسنده فصل سوم کتاب «ما چگونه ما شدیم» را به بررسی وقایع قرن پنجم تا سیزدهم هجری در ایران و دلایل صعود و نزول ناشی از آن‌ها اختصاص داده و ضمن بررسی پدیده‌ی هجوم قبایل و صحرانشینان آسیای مرکزی به ایران به جمع‌بندی و نتیجه‌گیری در این زمینه می‌پردازد.
فصل چهارم ما چگونه ما شدیم در ادامه‌ی فصل قبل ضمن بررسی تاثیر هجوک قبایل بر ساختارها و نهادهای اجتماعی ایران، موضوعاتی مانند تمرکز قوای نظامی، وضع مالکیت و زمین‌داری، وضعیت قضاوت و امنیت اجتماعی، فقدان حقوق فردی، مشروعیت و پایگاه سیاسی و اجتماعی حکومت را مورد نقد و بررسی قرار می‌دهد.
نویسنده در فصل پنجم کتاب ما چگونه ما شدیم به خاموش شدن چراغ علم در ایران، نحوه‌ی پیدایش و خصوصیات عصر طلایی رونق علمی تمدن اسلامی، زمینه‌های پیدایش افول عصر طلایی اسلام، سرآغاز انحطاط و افول عصر طلایی، آغاز افول جریان عقل‌گرایی در ایران و ادامه‌ی این امر تا اواسط قرن نوزدهم میلادی را بررسی کرده و با جزییات این موارد را برای خواننده می‌شکافد.
فصل ششم کتاب ما چگونه ما شدیم، به پدیده‌ی شرق و غرب، موقعیت اقلیمی اروپا و تاثیرات آن بر روابط بین شرق و غرب، موفقیت اروپاییان در دریا، جنگ‌های صلیبی و تاثیرات آن‌ها بر شرق و دلایل پیشرفت اروپاییان بعد از قرون وسطی می‌پردازد.
دلایل عقب‌ماندگی در ایران
در این کتاب و به طور کلی نویسنده، دلایل اصلی عقب‌ماندگی در ایران را به صورت زیر برمی‌شمارد:
- کم‌آبی که بنیادی‌ترین ویژگی شرایط محیطی ایران است
- پراکندگی اجتماعات که نخستین پیامد بلندمدت شرایط جغرافیایی ایران است
- گسترش زندگی عشایری و صحراگردی
- منشأ قبیلگی حکومت‌های ایران
- صحرانشینی و بی‌ثباتی اجتماعی که پس از هجوم قبایل و صحرانشینان آسیای میانه (ترک‌ها، ترکمن‌ها، ازبک‌ها، تاتارها، تاجیک‌ها و مغول‌ها)، ابعاد گسترده‌تری یافت
- تمرکز قدرت در دست حکومت
- خاموش شدن چراغ علم
دلایل پیشرفت اروپا
هم‌چنین از دیدگاه وی دلایل پیشرفت اروپا عبارتند از:
- برخورداری از آب و هوای معتدل و باران کافی
- کشاورزی و اسکان دائم
- نزدیکی اجتماعات و گسترش تجارت
- اعتقاد به گسترش آئین مسیحیت و رفتن به سرزمین‌های ناشناخته
- گسترش دریانوردی و نیروی دریایی
البته این کتاب منتقدان جدی و صاحب‌نظری نیز دارد که نظریات و نقدهای برخی از ایشان در انتهای کتاب و در چاپ‌های اخیر نیز منتشر شده است. چنانچه علاقه دارید با جزییات بیشتری از این مطالب آگاه شده و در مورد درستی یا نادرستی آن‌ها قضاوت کنید، مطالعه‌ی کتاب ارزشمند «ما چگونه ما شدیم» را به شما توصیه می‌کنم.
به علاوه، چنانچه علاقه دارید با کتاب‌های دیگری در این زمینه آشنا شوید، بر روی این لینک کلیک کنید.
حتماً مطالعه این کتاب را به همه توصیه می کنم. کتاب ما چگونه ما شدیم با تحلیلی دقیق از دلایل عقب ماندگی و ناکامی ایران در پیشرفت، به خوبی خواننده را با این موضوع آشنا می کند. تشکر از سایت هر روز یک کتاب بابت معرفی این کتاب به جامعه.