«کودتا» با نام کامل «کودتای ۱۳۳۲، سیا و ریشه های روابط ایران و ایالات متحده در عصر مدرن» اثری است از یرواند آبراهامیان (تاریخ‌نگار ارمنی‌تبار ایرانی – آمریکایی، متولد ۱۳۱۹) که در ۲۰۱۳ منتشر شده است. این کتاب به روایت ماجرای تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران می‌پردازد.
درباره‌ی کودتا
کودتا (۲۸ مرداد، سیا و ریشه‌های روابط ایران و ایالات متحده در عصر مدرن) کتابی به نوشته یرواند آبراهامیان به سال ۲۰۱۳ است. این کتاب در چهار فصل «ملی شدن صنعت نفت»، «مذاکرات انگلیس و ایران»، «کودتا» و «میراث» نوشته شده است.
ناشر انگلیسی در رابطه با این کتاب می‌نویسد:
در مرداد ۱۳۳۲ ( آگوست ۱۹۵۳)، سرویس جاسوسی ایالات متحده به صورت هماهنگ، سقوط رهبر منتخب مردم را سرنگون و محمدرضا پهلوی را جایگزین او کرد. در ۲۶ سال بعد، ایالات متحده پشتیبان شاه مستبد و نامحبوب و پلیس مخفی او بود. در عوض، آمریکا سهم ایران از ثروت نفت به یغما برد و نقش کلیدی در این منطقه پیدا کرد.
ترکیدن، غیرقابل اجتناب بود و تاریخ کوتا آشکار و نتایج آن نمایان شد. وقتی که ایرانیان انقلابی ۱۳۵۷ شاه را عزل و دولت عروسکی اش را با جمهوری اسلامی تحت فرمان آیت‌الله روح‌الله خمینی جایگزین کردند، این تغییرات برای خاورمیانه و دنیا پیچیده گشت و باعث سایه تیره در روابط ایران-ایالات متحده شد که تا به امروز (۲۰۱۳) هم باقی است.
در این روایت تاریخی کوتا و نتایج آن، دانشمند برجسته ایرانی یرواند آبراهامیان، اسناد کمتر شناخته شده را آشکار می‌کند و تفسیر عرفی را به چالش می‌کشد و نور تازه‌ای بر چگونگی نقش آمریکا در کوتا می‌افشاند. کوتایی که بر روابط ایالات متحده-ایران چه در گذشته و چه در حال، تأثیر گذاشت.
آبراهامیان، با استفاده از استناد بریتیش پترولیوم، وزارت خارجه و دپارتمان ایالات متحده که سابقاً محرمانه و محصور بودند، بعلاوه خاطرات و مصاحبه‌های منتشره ایرانیان، گزراش این واقعه کلیدی تاریخی را با تغییر فهم آمریکا از نقطه عطف در تاریخ ایران-ایالات متحده را متصل می‌کند.
کتاب کودتا در وب‌سایت goodreads دارای امتیاز ۴.۱۵ با بیش از ۵۵۰ رای و ۹۳ نقد و نظر است. این کتاب در ایران نیز با ترجمه‌هایی از محمدابراهیم فتاحی، ناصر زرافشان و عبدالرضا هوشنگ مهدوی به بازار عرضه شده است.
محتوای کودتا
از آن‌جا که موضوع مورد مناقشه در این میان نفت است، کتاب حاضر چنین استدلال می‌کند که ایالات متحده آمریکا نیز به اندازه بریتانیا در این بحران سرمایه‌گذاری کرده بود؛ بنابراین، علت مشارکت آمریکا در کودتا صرفاً خطر توسعه کمونیسم نبود، بلکه مسئله تبعاتی مطرح بود که ملی شدن نفت می‌توانست بر مناطقی به دوردستی اندونزی و آمریکای جنوبی و خلیج فارس به جا بگذارد.
کنترل تولید نفت که در اختیار شرکت‌های غربی بود، در اوایل دهه ۱۹۷۰/۱۳۵۰ به دولت‌های بومی واگذار شد اما چنین زیانی در اوایل دهه ۱۹۵۰/۱۳۳۰ امری کاملاً غیرقابل پذیرش بود.
کتاب کودتا اثر یرواند آبراهامیان با گاه‌شماری آغاز می‌شود که تمام حوداث منجر به کودتای ۲۸ مرداد و پس از آن را از سال ۱۲۸۰ تا شهریور ماه ۱۳۳۳ که قرارداد نفت با کنسرسیوم بین المللی بسته می‌شود، بیان می‌کند. خواننده می‌تواند با نگاهی به چند صفحه‌ی آغازین درک درستی از سیر تاریخی وقایع داشته باشد.
پس از آن، نویسنده معرفی مختصری از شخصیت‌هایی که در روند کتابش به آنها اشاره می‌کند، ارائه کرده است. در این بخش نام افرادی مانند «علی اکبر اخوی» آخرین وزیر اقتصاد دکتر مصدق، «عبدالقدیر آزاد» مدیر روزنامه‌ی‌آزاد، «حسین اعلاء» معین الوزرا، «دکتر حسین فاطمی» دست راست دکتر مصدق، «سپهبد رزم آرا» و بسیاری دیگر آمده است. اطلاعات مختصری که در آغاز کتاب درباره‌ی این افراد نوشته شده است، خواننده را یاری می‌کند تا در حین مطالعه‌ی کتاب به درک دقیق‌تری از وقایع دست یابد و مطالب کتاب برایش کارآمد باشد.
یرواند آبراهامیان در مقدمه‌ی کتاب به روابط ایران و آمریکا در طول تاریخ اشاره می‌کند و ریشه‌ی اختلاف امروز دو کشور را در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به سرنگونی دکتر مصدق منجر شد، می‌داند. آبراهامیان در مقدمه، هدفش از نگارش کتاب را این‌گونه توضیح می‌دهد: «هدف کتاب حاضر توان‌آزمایی دو تفکر متفاوت است.
نخست نظریه‌ای که بر اساس عقلانیت متداول است و می‌گوید انگلیسی‌ها با حسن نیت با ایران مذاکره کردند و ایالات متحد تلاش‌های جدی به عمل آورد تا به عنوان یک میانجی خیرخواه عمل کند، ولی مصدق به دلیل آشتی ناپذیری‌ای که داشت حاضر نشد به هیچ سازشی تن در دهد.
دوم اینکه، کتاب حاضر عقلانیت متداول که کودتا را با قاطعیت در وضعیت جنگ سرد و در چارچوب منازعه میان بلوک شوروی و ایلات متحده، یا به عبارت دیگر، میان بلوک کمونیست و جهان آزاد قرار می‌دهد، زیر سوال می‌برد. »
سپس آبراهامیان در چهار فصل با عنوان‌های «ملی‌کردن نفت»، «مذاکرات ایران و انگلیس»، «کودتا» و «میراث» با جزئیات درباره‌ی کودتای ۲۸ مرداد صحبت کرده است.
یرواند آبراهامیان در پایان کتاب و در بخش کتاب‌شناسی به اسناد وزارت خارجه‌ی انگلیس و آمریکا که در آنها مطالبی درباره‌ی کودتای ۲۸ مرداد آمده است، اشاره می‌کند و اسناد دست اولی درباره‌ی این رویداد تاریخی ارائه می‌دهد.
بخش‌هایی از کودتا
ملی شدن زمینه ساز آغاز مبارزه ای با ماهیت بردوباخت شد. از دیدگاه مصدق و ایران، ملی شدن به معنای حاکمیت ملی و حاکمیت ملی نیز به معنای کنترل و نظارت بر اکتشاف استخراج و بهره برداری از نفت بود؛ اما از نظر بریتانیا و شرکت نفت انگلیس و ایران، معنای ملی شدن دقیقا برعکس بود. این اقدام از دیدگاه آنان به مفهوم از دست دادن نظارت بر اکتشاف استخراج و بهره برداری از همان نفت بود.
ستیزهای سیاسی معمولا جایی برای مصالحه هم باقی می گذارند. اما این مناقشه فضای بسیار اندکی را باقی گذاشته بود. کنترل و نظارت یا باید – آن گونه که مصدق پافشاری می کرد – در اختیار ایران قرارمی گرفت و یا – همان طور که بریتانیا نیز سرسختانه تأکید می ورزید – باید تحت کنترل بریتانیا و یا حداقل خارج از کنترل ایران قرار می گرفت. اگر مناقشه بر سر تقسیم سود بین طرفین بود.
امکان سازش وجود می داشت. بالاخره می شود یک کیک را به گونه ای تقسیم کرد که همگان راضی باشند. اما ازآنجاکه این مبارزه بر سر کنترل اساسی بود و نه موضوعاتی روزمره و عادی، طی ۲۸ ماه طوفانی که با اجرای ملی شدن نفت در خردادماه ۱۳۳۰ آغاز و با کودتای مردادماه ۱۳۳۲ به پایان رسید.
…………………..
کاربردی ترین واژه برای مجموع بحران، همان «کنترل» بود. از نظر ایران، کنترل به معنای قدرت اکتشاف، تولید و صادرات نفت بود. این امر به نوبه خود به معنای نفوذ داشتن بر قیمت گذاری نفت در بازارهای جهانی بود. اما از منظر بریتانیا از دست دادن کنترل به مفهوم ناتوانی در تعیین میزان اکتشاف تولید و بهره برداری از نفت بود که به از دست دادن نفوذ بر قیمت های جهانی نفت منجر می شد.
پیدایش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) درنهایت موجب تغییر اختیارات در قیمت گذاری نفت در دهه ۱۹۷۰ ۱۳۵۰/ شد [اما] بریتانیا و شرکت نفت ایران و انگلیس و نیز دیگر هفت خواهر بزرگ نفتی، چنین دورنمایی را در اوایل دهه ۱۳۳۰۱۹۵۰/ کاملا غیرقابل پذیرش می دانستند. به همین دلیل است که اقتصاددانان، پیدایش اوپک را خط گسستی در سده بیستم می دانند که دوره معاصر را از عصر ماقبل آن؛ یعنی زمانی که شرکت های غربی بر بازار جهانی سلطه داشتند، متمایز می سازد.
اگر به کتاب کودتا علاقه دارید، می‌توانید در بخش معرفی آثار یرواند آبراهامیان در وب‌سایت هر روز یک کتاب با دیگر آثار این نویسنده ومورخ نیز آشنا شوید.
28 مرداد 1402
کودتا
«کودتا» با نام کامل «کودتای ۱۳۳۲، سیا و ریشه های روابط ایران و ایالات متحده در عصر مدرن» اثری است از یرواند آبراهامیان (تاریخ‌نگار ارمنی‌تبار ایرانی – آمریکایی، متولد ۱۳۱۹) که در ۲۰۱۳ منتشر شده است. این کتاب به روایت ماجرای تاریخی کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ در ایران می‌پردازد.
درباره‌ی کودتا
کودتا (۲۸ مرداد، سیا و ریشه‌های روابط ایران و ایالات متحده در عصر مدرن) کتابی به نوشته یرواند آبراهامیان به سال ۲۰۱۳ است. این کتاب در چهار فصل «ملی شدن صنعت نفت»، «مذاکرات انگلیس و ایران»، «کودتا» و «میراث» نوشته شده است.
ناشر انگلیسی در رابطه با این کتاب می‌نویسد:
در مرداد ۱۳۳۲ ( آگوست ۱۹۵۳)، سرویس جاسوسی ایالات متحده به صورت هماهنگ، سقوط رهبر منتخب مردم را سرنگون و محمدرضا پهلوی را جایگزین او کرد. در ۲۶ سال بعد، ایالات متحده پشتیبان شاه مستبد و نامحبوب و پلیس مخفی او بود. در عوض، آمریکا سهم ایران از ثروت نفت به یغما برد و نقش کلیدی در این منطقه پیدا کرد.
ترکیدن، غیرقابل اجتناب بود و تاریخ کوتا آشکار و نتایج آن نمایان شد. وقتی که ایرانیان انقلابی ۱۳۵۷ شاه را عزل و دولت عروسکی اش را با جمهوری اسلامی تحت فرمان آیت‌الله روح‌الله خمینی جایگزین کردند، این تغییرات برای خاورمیانه و دنیا پیچیده گشت و باعث سایه تیره در روابط ایران-ایالات متحده شد که تا به امروز (۲۰۱۳) هم باقی است.
در این روایت تاریخی کوتا و نتایج آن، دانشمند برجسته ایرانی یرواند آبراهامیان، اسناد کمتر شناخته شده را آشکار می‌کند و تفسیر عرفی را به چالش می‌کشد و نور تازه‌ای بر چگونگی نقش آمریکا در کوتا می‌افشاند. کوتایی که بر روابط ایالات متحده-ایران چه در گذشته و چه در حال، تأثیر گذاشت.
آبراهامیان، با استفاده از استناد بریتیش پترولیوم، وزارت خارجه و دپارتمان ایالات متحده که سابقاً محرمانه و محصور بودند، بعلاوه خاطرات و مصاحبه‌های منتشره ایرانیان، گزراش این واقعه کلیدی تاریخی را با تغییر فهم آمریکا از نقطه عطف در تاریخ ایران-ایالات متحده را متصل می‌کند.
کتاب کودتا در وب‌سایت goodreads دارای امتیاز ۴.۱۵ با بیش از ۵۵۰ رای و ۹۳ نقد و نظر است. این کتاب در ایران نیز با ترجمه‌هایی از محمدابراهیم فتاحی، ناصر زرافشان و عبدالرضا هوشنگ مهدوی به بازار عرضه شده است.
محتوای کودتا
از آن‌جا که موضوع مورد مناقشه در این میان نفت است، کتاب حاضر چنین استدلال می‌کند که ایالات متحده آمریکا نیز به اندازه بریتانیا در این بحران سرمایه‌گذاری کرده بود؛ بنابراین، علت مشارکت آمریکا در کودتا صرفاً خطر توسعه کمونیسم نبود، بلکه مسئله تبعاتی مطرح بود که ملی شدن نفت می‌توانست بر مناطقی به دوردستی اندونزی و آمریکای جنوبی و خلیج فارس به جا بگذارد.
کنترل تولید نفت که در اختیار شرکت‌های غربی بود، در اوایل دهه ۱۹۷۰/۱۳۵۰ به دولت‌های بومی واگذار شد اما چنین زیانی در اوایل دهه ۱۹۵۰/۱۳۳۰ امری کاملاً غیرقابل پذیرش بود.
کتاب کودتا اثر یرواند آبراهامیان با گاه‌شماری آغاز می‌شود که تمام حوداث منجر به کودتای ۲۸ مرداد و پس از آن را از سال ۱۲۸۰ تا شهریور ماه ۱۳۳۳ که قرارداد نفت با کنسرسیوم بین المللی بسته می‌شود، بیان می‌کند. خواننده می‌تواند با نگاهی به چند صفحه‌ی آغازین درک درستی از سیر تاریخی وقایع داشته باشد.
پس از آن، نویسنده معرفی مختصری از شخصیت‌هایی که در روند کتابش به آنها اشاره می‌کند، ارائه کرده است. در این بخش نام افرادی مانند «علی اکبر اخوی» آخرین وزیر اقتصاد دکتر مصدق، «عبدالقدیر آزاد» مدیر روزنامه‌ی‌آزاد، «حسین اعلاء» معین الوزرا، «دکتر حسین فاطمی» دست راست دکتر مصدق، «سپهبد رزم آرا» و بسیاری دیگر آمده است. اطلاعات مختصری که در آغاز کتاب درباره‌ی این افراد نوشته شده است، خواننده را یاری می‌کند تا در حین مطالعه‌ی کتاب به درک دقیق‌تری از وقایع دست یابد و مطالب کتاب برایش کارآمد باشد.
یرواند آبراهامیان در مقدمه‌ی کتاب به روابط ایران و آمریکا در طول تاریخ اشاره می‌کند و ریشه‌ی اختلاف امروز دو کشور را در کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲ که به سرنگونی دکتر مصدق منجر شد، می‌داند. آبراهامیان در مقدمه، هدفش از نگارش کتاب را این‌گونه توضیح می‌دهد: «هدف کتاب حاضر توان‌آزمایی دو تفکر متفاوت است.
نخست نظریه‌ای که بر اساس عقلانیت متداول است و می‌گوید انگلیسی‌ها با حسن نیت با ایران مذاکره کردند و ایالات متحد تلاش‌های جدی به عمل آورد تا به عنوان یک میانجی خیرخواه عمل کند، ولی مصدق به دلیل آشتی ناپذیری‌ای که داشت حاضر نشد به هیچ سازشی تن در دهد.
دوم اینکه، کتاب حاضر عقلانیت متداول که کودتا را با قاطعیت در وضعیت جنگ سرد و در چارچوب منازعه میان بلوک شوروی و ایلات متحده، یا به عبارت دیگر، میان بلوک کمونیست و جهان آزاد قرار می‌دهد، زیر سوال می‌برد. »
سپس آبراهامیان در چهار فصل با عنوان‌های «ملی‌کردن نفت»، «مذاکرات ایران و انگلیس»، «کودتا» و «میراث» با جزئیات درباره‌ی کودتای ۲۸ مرداد صحبت کرده است.
یرواند آبراهامیان در پایان کتاب و در بخش کتاب‌شناسی به اسناد وزارت خارجه‌ی انگلیس و آمریکا که در آنها مطالبی درباره‌ی کودتای ۲۸ مرداد آمده است، اشاره می‌کند و اسناد دست اولی درباره‌ی این رویداد تاریخی ارائه می‌دهد.
بخش‌هایی از کودتا
ملی شدن زمینه ساز آغاز مبارزه ای با ماهیت بردوباخت شد. از دیدگاه مصدق و ایران، ملی شدن به معنای حاکمیت ملی و حاکمیت ملی نیز به معنای کنترل و نظارت بر اکتشاف استخراج و بهره برداری از نفت بود؛ اما از نظر بریتانیا و شرکت نفت انگلیس و ایران، معنای ملی شدن دقیقا برعکس بود. این اقدام از دیدگاه آنان به مفهوم از دست دادن نظارت بر اکتشاف استخراج و بهره برداری از همان نفت بود.
ستیزهای سیاسی معمولا جایی برای مصالحه هم باقی می گذارند. اما این مناقشه فضای بسیار اندکی را باقی گذاشته بود. کنترل و نظارت یا باید – آن گونه که مصدق پافشاری می کرد – در اختیار ایران قرارمی گرفت و یا – همان طور که بریتانیا نیز سرسختانه تأکید می ورزید – باید تحت کنترل بریتانیا و یا حداقل خارج از کنترل ایران قرار می گرفت. اگر مناقشه بر سر تقسیم سود بین طرفین بود.
امکان سازش وجود می داشت. بالاخره می شود یک کیک را به گونه ای تقسیم کرد که همگان راضی باشند. اما ازآنجاکه این مبارزه بر سر کنترل اساسی بود و نه موضوعاتی روزمره و عادی، طی ۲۸ ماه طوفانی که با اجرای ملی شدن نفت در خردادماه ۱۳۳۰ آغاز و با کودتای مردادماه ۱۳۳۲ به پایان رسید.
…………………..
کاربردی ترین واژه برای مجموع بحران، همان «کنترل» بود. از نظر ایران، کنترل به معنای قدرت اکتشاف، تولید و صادرات نفت بود. این امر به نوبه خود به معنای نفوذ داشتن بر قیمت گذاری نفت در بازارهای جهانی بود. اما از منظر بریتانیا از دست دادن کنترل به مفهوم ناتوانی در تعیین میزان اکتشاف تولید و بهره برداری از نفت بود که به از دست دادن نفوذ بر قیمت های جهانی نفت منجر می شد.
پیدایش سازمان کشورهای صادرکننده نفت (اوپک) درنهایت موجب تغییر اختیارات در قیمت گذاری نفت در دهه ۱۹۷۰ ۱۳۵۰/ شد [اما] بریتانیا و شرکت نفت ایران و انگلیس و نیز دیگر هفت خواهر بزرگ نفتی، چنین دورنمایی را در اوایل دهه ۱۳۳۰۱۹۵۰/ کاملا غیرقابل پذیرش می دانستند. به همین دلیل است که اقتصاددانان، پیدایش اوپک را خط گسستی در سده بیستم می دانند که دوره معاصر را از عصر ماقبل آن؛ یعنی زمانی که شرکت های غربی بر بازار جهانی سلطه داشتند، متمایز می سازد.
اگر به کتاب کودتا علاقه دارید، می‌توانید در بخش معرفی آثار یرواند آبراهامیان در وب‌سایت هر روز یک کتاب با دیگر آثار این نویسنده ومورخ نیز آشنا شوید.
کتاب‌های پیشنهادی:
توسط: علی معاصر
دسته‌ها: ادبیات ایران، تاریخ، سیاسی
۰ برچسب‌ها: ادبیات ایران، معرفی کتاب، هر روز یک کتاب، یرواند آبراهامیان