«سفرنامهی ابن بطوطه» اثری است از ابو عبدالله محمد بن عبدالله طنجه‌ای معروف به ابن بطوطه (زاده‌ی طنجه در مراکش، از ۷۰۳ تا ۷۷۹ هجری قمری) که در فاصله‌ی سال‌های ۷۲۵ تا ۷۵۴ نگاشته شده است. این کتاب به شرح مسافرت‌های متعدد نویسنده پرداخته است.
درباره‌ی سفرنامهی ابن بطوطه
سفرنامهی ابن بطوطه با نام اصلی تُحْفَهَ النُّظّارْ فی غَرائِبَ الأمْصارْ و عَجائِبَ الأسْفارْ که به صورت کلی رحله هم نامیده می‌شود، یکی از مشهورترین کتاب‌های جغرافیایی است.
نویسنده این کتاب ابن بطوطه است. این کتاب نتیجه سفرهای طولانی ابن بطوطه است که در سال ۷۲۵ هجری قمری(۱۳۲۵ میلادی) آغاز شد و در سال ۷۵۴ هجری قمری(۱۳۵۴ میلادی) پایان یافت و درمجموع ۲۹ سال و نیم به طول انجامید. به راستی کتاب سفرنامه ابن بطوطه حاصل چندین سفر پی در پی و طولانی نویسنده به دور دنیاست.
چنان‌که به بیشترین شهرهای سرشناس دوران خودش سفر کرده و بیشتر کشورهای آسیا و آفریقا و قسمتی از قاره اروپا نیز دیدن کرده‌است، ولی از دو قاره آمریکای شمالی وجنوبی و استرالیا دیدن نکرده‌است، زیرا در آن زمان جهان به هفت آسمان و هفت دریا و هفت اقلیم تقسیم می‌شد و جهان همانند سینی تصور می‌شد که سلسله کوه قاف آن را احاطه کرده‌است تا آب دریاها از آن به بیرون نریزند. هفت دریا عبارت بودند از دریای فارس، دریای روم، دریای هند، دریای خزر، دریای قلزم، دریای اقیانوس و دریای زنگبار.
محمد بن محمد بن جزی کلبی کاتب سفرنامهی ابن بطوطه است. امروزه بخش‌هایی از نسخه‌ی دست‌نویس سفرنامه به خط ابن جزی در کتابخانه‌ی ملی پاریس موجود است. او علاوه بر نگارش سفرنامهی ابن بطوطه، اثری هم در شرح زندگی خود دارد.
نگارش این کتاب به ابتکار ابوعنان فارس رقم خورد. او محمد بن محمد بن جزی الکلبی را برای این کار برگزید که در مقدمه‌ی سفرنامه، به نقش ابوعنان در فراهم آوردن کتاب اشاره کرده‌است. ابن جزی ماجراهایی که از زبان ابن بطوطه نقل می‌شد را می‌نوشت.
از آنجا که این کتاب یکی از کتاب‌های فراگیر جغرافیایی است و اهمیت تاریخی نیز دارد، به ۴۰ زبان زنده جهان برگردان شده‌است. نخستین برگردان آن به زبان انگلیسی بوده، سپس به زبان فرانسوی و به زبان پرتغالی برگردان شده‌است.
این کتاب شامل پنج جلد است که در جلد اول مقدمه‌ای از محقق کتاب و سپس پنج فصل اول کتاب ذکر شده است. در جلد دوم تتمه فصل پنجم و فصل ششم تا هشتم، در جلد سوم، فصل نهم تا سیزدهم، در جلد چهارم فصل چهاردهم تا هجدهم و در انتهای آن ملحقات کتاب آورده شده است. جلد پنجم نیز به طور کامل، به فهارس کتاب اختصاص است.
محدوده‌ی سفرهای ابن بطوطه
سفرنامه ابن بطوطه تقریبا سراسر جهان اسلام آن روزگار و بلکه بخشی از کشور روم شرقی و آسیای صغیر را که هنوز به دست مسلمانها نیفتاده بود، شامل می‌شود. ابن بطوطه از سفرنامه ابن جبیر خبر داشته، و از آن، به خصوص در توصیف شهر دمشق نقل کرده و از ابن جبیر با تجلیل و احترام نام می‌برد.
سفر ابن بطوطه به ایران
ابن‌بطوطه در خلال سفر طولانی خود، چهار بار به ایران یا به قول خودش «فارس» یا «بلاد عجم» وارد شده‌است، هر بار از یک ناحیه از ایران، ولی او هیچ‌گاه سراسر ایران را در یک نوبت سیر نکرده‌است.
وی پس از این که بار اول از راه شام حج گزارد، از راه صحرا روانه عراق شد. ابتدا وارد نجف گردیده آن را توصیف نموده، قبر امام علی را زیارت می‌کند. سپس راهی شهر واسط شده و آنگاه به ترتیب از بصره و أُبِلَّه (آپلوگوس) جایی نزدیک فاو دیدن نموده، آنگاه از راه دریای فارس به عبّادان (آبادان) رسیده‌است.
از آنجا سوار کشتی شده تا به شهر ماجول (بندر ماهشهر امروز) رسیده و به ساحل آمده از راه زمین به سرزمین (اللّور) یعنی همین (لرستان) کنونی آمده و می‌گوید آن سرزمین وسیع میان خوزستان و اصفهان است و از «رامُز» و جرآن از بلاد کردستان عبور کرده به شهر «تُستر»، شوشتر کنونی رسیده و می‌گوید این شهر، آخر دشت و اول جبال است (در قدیم آن منطقه تا برسید به منطقه ری (جبال) نامیده می‌شد).
از شوشتر به سوی اشترکان (واقع در نزدیکی اصفهان) سپس به «فیروزان» (شهر فیروزان که اکنون با نام سهروفیروزان شناخته می‌شود) در هفت فرسنگی اصفهان؛ و بعداً به «فیلان» (اکنون فیلورجان نامیده می‌شود) رفته، و به سیر خود ادامه داده تا به (اصفهان) یا «أصبهان» که به گفته او از عراق عجم است رسیده، و راجع به اصفهان می‌گوید از شهرهای بزرگ و خوب است، جز این که بخش عمده آن به سبب آشوبی که میان اهل سنت و شیعه، و به تعبیر او (روافض) واقع شده خراب گردیده و هنوز هم جنگ بین آن‌ها ادامه دارد.
گویا در این‌جا ابن‌بطوطه فراموش کرده که اصفهان در قرن هفتم یعنی تقریباً هفتادسال پیش از ابن‌بطوطه به دست مهاجمان مغول ویران شده‌است و آن را به حساب جنگ شیعه و سنی می‌گذارد. ابن‌بطوطه از اصفهان جهت زیارت شیخ مجدالدین شیرازی، یکی از اقطاب بزرگ تصوّف که او را بسیار می‌ستاید راهی شیراز شده، در خط سیر خود از شهرک «کلیل» سپس قریه «صَوما» سپس (یزدخاص) سپس بیابان (دشت الروم) سپس (مابین) عبور نموده و به شیراز وارد شده‌است.
او می‌گوید: در آنجا هیچ همی و قصدی نداشتم مگر دیدار قاضی امام، قطب اولیاء، فرید دهر، صاحب کرامات ظاهره، مجدالدین، اسماعیل بن محمدبن خداداد. می‌گوید بار دوم هم، هنگام رفتن به سوی هند به دیدار این شیخ بزرگوار نایل گردیده‌است.
بخشی از سفرنامهی ابن بطوطه
روز پنجشنبه دوم ماه رجب سال ۷۲۵ به قصد حج و زیارت قبر پیغمبر (ص) که والاترین درود و سالم بر او باد، یکه و تنها از زادگاه خود طنجه بیرون آمدم. نه رفیقی بود که با او دمساز باشم و نه کاروانی که با آن همراه گردم. میل شدید باطنی و اشتیافی که برای زیارت آن مشاهد متبرکه ر اعماق جانم جایگزین بود مرا بدین سفر برانگیخت.
دل بر هجران یاران نهادم و به سان مرغی که از آشیان خود جدا افتد از وطن دوری گزیدم. در آن هنگام پدر و مادر من در حال حیات بودند و دوری ما در یکدیگر سخت موثر بود. من بیست و دو سال داشتم… از مشاهدی که در بیرون شهر شیراز واقع شده شیخ صالح معروف به سعدی ست که در زبان فارسی سرآمد شاعران زمان خود بوده و گاهی نیز در بین سخنان خویش شعر عربی سروده است.
مقبره سعدی زاویه ای دارد نیکو سرچشمه نهر معروف رکن آباد است و شیخ در آن جا حوضچه هایی از مرمر برآورده که برای شستن لباس می باشد. مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده پس از خوردن غذا در سفره خانه شیخ و شستن لباس ها مراجعت می کنند و من خود نیز چنین کردم. رحمت خدا بر او باد.
اگر به سفرنامهی ابن بطوطه علاقه دارید، می‌توانید با مراجعه به بخش معرفی بهترین سفرنامه‌ها در وب‌سایت هر روز یک کتاب، با دیگر نمونه‌های مشابه نیز آشنا شوید.
11 فروردین 1402
سفرنامهی ابن بطوطه
«سفرنامهی ابن بطوطه» اثری است از ابو عبدالله محمد بن عبدالله طنجه‌ای معروف به ابن بطوطه (زاده‌ی طنجه در مراکش، از ۷۰۳ تا ۷۷۹ هجری قمری) که در فاصله‌ی سال‌های ۷۲۵ تا ۷۵۴ نگاشته شده است. این کتاب به شرح مسافرت‌های متعدد نویسنده پرداخته است.
درباره‌ی سفرنامهی ابن بطوطه
سفرنامهی ابن بطوطه با نام اصلی تُحْفَهَ النُّظّارْ فی غَرائِبَ الأمْصارْ و عَجائِبَ الأسْفارْ که به صورت کلی رحله هم نامیده می‌شود، یکی از مشهورترین کتاب‌های جغرافیایی است.
نویسنده این کتاب ابن بطوطه است. این کتاب نتیجه سفرهای طولانی ابن بطوطه است که در سال ۷۲۵ هجری قمری(۱۳۲۵ میلادی) آغاز شد و در سال ۷۵۴ هجری قمری(۱۳۵۴ میلادی) پایان یافت و درمجموع ۲۹ سال و نیم به طول انجامید. به راستی کتاب سفرنامه ابن بطوطه حاصل چندین سفر پی در پی و طولانی نویسنده به دور دنیاست.
چنان‌که به بیشترین شهرهای سرشناس دوران خودش سفر کرده و بیشتر کشورهای آسیا و آفریقا و قسمتی از قاره اروپا نیز دیدن کرده‌است، ولی از دو قاره آمریکای شمالی وجنوبی و استرالیا دیدن نکرده‌است، زیرا در آن زمان جهان به هفت آسمان و هفت دریا و هفت اقلیم تقسیم می‌شد و جهان همانند سینی تصور می‌شد که سلسله کوه قاف آن را احاطه کرده‌است تا آب دریاها از آن به بیرون نریزند. هفت دریا عبارت بودند از دریای فارس، دریای روم، دریای هند، دریای خزر، دریای قلزم، دریای اقیانوس و دریای زنگبار.
محمد بن محمد بن جزی کلبی کاتب سفرنامهی ابن بطوطه است. امروزه بخش‌هایی از نسخه‌ی دست‌نویس سفرنامه به خط ابن جزی در کتابخانه‌ی ملی پاریس موجود است. او علاوه بر نگارش سفرنامهی ابن بطوطه، اثری هم در شرح زندگی خود دارد.
نگارش این کتاب به ابتکار ابوعنان فارس رقم خورد. او محمد بن محمد بن جزی الکلبی را برای این کار برگزید که در مقدمه‌ی سفرنامه، به نقش ابوعنان در فراهم آوردن کتاب اشاره کرده‌است. ابن جزی ماجراهایی که از زبان ابن بطوطه نقل می‌شد را می‌نوشت.
از آنجا که این کتاب یکی از کتاب‌های فراگیر جغرافیایی است و اهمیت تاریخی نیز دارد، به ۴۰ زبان زنده جهان برگردان شده‌است. نخستین برگردان آن به زبان انگلیسی بوده، سپس به زبان فرانسوی و به زبان پرتغالی برگردان شده‌است.
این کتاب شامل پنج جلد است که در جلد اول مقدمه‌ای از محقق کتاب و سپس پنج فصل اول کتاب ذکر شده است. در جلد دوم تتمه فصل پنجم و فصل ششم تا هشتم، در جلد سوم، فصل نهم تا سیزدهم، در جلد چهارم فصل چهاردهم تا هجدهم و در انتهای آن ملحقات کتاب آورده شده است. جلد پنجم نیز به طور کامل، به فهارس کتاب اختصاص است.
محدوده‌ی سفرهای ابن بطوطه
سفرنامه ابن بطوطه تقریبا سراسر جهان اسلام آن روزگار و بلکه بخشی از کشور روم شرقی و آسیای صغیر را که هنوز به دست مسلمانها نیفتاده بود، شامل می‌شود. ابن بطوطه از سفرنامه ابن جبیر خبر داشته، و از آن، به خصوص در توصیف شهر دمشق نقل کرده و از ابن جبیر با تجلیل و احترام نام می‌برد.
سفر ابن بطوطه به ایران
ابن‌بطوطه در خلال سفر طولانی خود، چهار بار به ایران یا به قول خودش «فارس» یا «بلاد عجم» وارد شده‌است، هر بار از یک ناحیه از ایران، ولی او هیچ‌گاه سراسر ایران را در یک نوبت سیر نکرده‌است.
وی پس از این که بار اول از راه شام حج گزارد، از راه صحرا روانه عراق شد. ابتدا وارد نجف گردیده آن را توصیف نموده، قبر امام علی را زیارت می‌کند. سپس راهی شهر واسط شده و آنگاه به ترتیب از بصره و أُبِلَّه (آپلوگوس) جایی نزدیک فاو دیدن نموده، آنگاه از راه دریای فارس به عبّادان (آبادان) رسیده‌است.
از آنجا سوار کشتی شده تا به شهر ماجول (بندر ماهشهر امروز) رسیده و به ساحل آمده از راه زمین به سرزمین (اللّور) یعنی همین (لرستان) کنونی آمده و می‌گوید آن سرزمین وسیع میان خوزستان و اصفهان است و از «رامُز» و جرآن از بلاد کردستان عبور کرده به شهر «تُستر»، شوشتر کنونی رسیده و می‌گوید این شهر، آخر دشت و اول جبال است (در قدیم آن منطقه تا برسید به منطقه ری (جبال) نامیده می‌شد).
از شوشتر به سوی اشترکان (واقع در نزدیکی اصفهان) سپس به «فیروزان» (شهر فیروزان که اکنون با نام سهروفیروزان شناخته می‌شود) در هفت فرسنگی اصفهان؛ و بعداً به «فیلان» (اکنون فیلورجان نامیده می‌شود) رفته، و به سیر خود ادامه داده تا به (اصفهان) یا «أصبهان» که به گفته او از عراق عجم است رسیده، و راجع به اصفهان می‌گوید از شهرهای بزرگ و خوب است، جز این که بخش عمده آن به سبب آشوبی که میان اهل سنت و شیعه، و به تعبیر او (روافض) واقع شده خراب گردیده و هنوز هم جنگ بین آن‌ها ادامه دارد.
گویا در این‌جا ابن‌بطوطه فراموش کرده که اصفهان در قرن هفتم یعنی تقریباً هفتادسال پیش از ابن‌بطوطه به دست مهاجمان مغول ویران شده‌است و آن را به حساب جنگ شیعه و سنی می‌گذارد. ابن‌بطوطه از اصفهان جهت زیارت شیخ مجدالدین شیرازی، یکی از اقطاب بزرگ تصوّف که او را بسیار می‌ستاید راهی شیراز شده، در خط سیر خود از شهرک «کلیل» سپس قریه «صَوما» سپس (یزدخاص) سپس بیابان (دشت الروم) سپس (مابین) عبور نموده و به شیراز وارد شده‌است.
او می‌گوید: در آنجا هیچ همی و قصدی نداشتم مگر دیدار قاضی امام، قطب اولیاء، فرید دهر، صاحب کرامات ظاهره، مجدالدین، اسماعیل بن محمدبن خداداد. می‌گوید بار دوم هم، هنگام رفتن به سوی هند به دیدار این شیخ بزرگوار نایل گردیده‌است.
بخشی از سفرنامهی ابن بطوطه
روز پنجشنبه دوم ماه رجب سال ۷۲۵ به قصد حج و زیارت قبر پیغمبر (ص) که والاترین درود و سالم بر او باد، یکه و تنها از زادگاه خود طنجه بیرون آمدم. نه رفیقی بود که با او دمساز باشم و نه کاروانی که با آن همراه گردم. میل شدید باطنی و اشتیافی که برای زیارت آن مشاهد متبرکه ر اعماق جانم جایگزین بود مرا بدین سفر برانگیخت.
دل بر هجران یاران نهادم و به سان مرغی که از آشیان خود جدا افتد از وطن دوری گزیدم. در آن هنگام پدر و مادر من در حال حیات بودند و دوری ما در یکدیگر سخت موثر بود. من بیست و دو سال داشتم… از مشاهدی که در بیرون شهر شیراز واقع شده شیخ صالح معروف به سعدی ست که در زبان فارسی سرآمد شاعران زمان خود بوده و گاهی نیز در بین سخنان خویش شعر عربی سروده است.
مقبره سعدی زاویه ای دارد نیکو سرچشمه نهر معروف رکن آباد است و شیخ در آن جا حوضچه هایی از مرمر برآورده که برای شستن لباس می باشد. مردمان از شهر به زیارت شیخ آمده پس از خوردن غذا در سفره خانه شیخ و شستن لباس ها مراجعت می کنند و من خود نیز چنین کردم. رحمت خدا بر او باد.
اگر به سفرنامهی ابن بطوطه علاقه دارید، می‌توانید با مراجعه به بخش معرفی بهترین سفرنامه‌ها در وب‌سایت هر روز یک کتاب، با دیگر نمونه‌های مشابه نیز آشنا شوید.
کتاب‌های پیشنهادی:
توسط: علی معاصر
دسته‌ها: ادبیات جهان، ادبیات کهن، سفرنامه
۰ برچسب‌ها: ابن بطوطه، ادبیات جهان، معرفی کتاب، هر روز یک کتاب