فوتبال به روایت پازولینی

«فوتبال به روایت پازولینی»  اثری است از والریو کورچو (نویسنده و روزنامه‌نگار ایتالیایی، متولد ۱۹۹۲) که در سال ۲۰۱۸ منتشر شده است. این کتاب درباره‌ی رابطه‌ی پیر پائولو پازولینی با فوتبال است و نشان می‌دهد چگونه او فوتبال را نه فقط یک بازی، بلکه زبانی فرهنگی، اجتماعی و شاعرانه می‌دانست.

درباره‌ی فوتبال به روایت پازولینی

کتاب فوتبال به روایت پازولینی نوشته‌ی والریو کورچو با عنوان اصلی Il calcio secondo Pasolini اثری است که در مرز میان ادبیات و فوتبال حرکت می‌کند. این کتاب نه صرفاً درباره‌ی فوتبال است و نه صرفاً درباره‌ی پیر پائولو پازولینی؛ بلکه تلاشی است برای بازخوانی بخشی از جهان فکری، هنری و اجتماعی این نویسنده، شاعر، فیلم‌ساز و متفکر ایتالیایی از خلال علاقه‌ی پرشور و جنون‌آمیز او به فوتبال.

پازولینی در طول حیات خود بارها و بارها درباره‌ی فوتبال نوشته و سخن گفته بود، فوتبالی بازی می‌کرد، تیم داشت و به شکل حیرت‌انگیزی فوتبال را نوعی زبان مستقل، فرهنگی و حتی شعری تلقی می‌کرد. کورچو در این کتاب کوشیده است نشان دهد که چگونه فوتبال برای پازولینی نه تفریحی ساده، بلکه بخشی از نگاه او به جهان بوده است.

کورچو در این اثر خواننده را به درون دهه‌های ۶۰ و ۷۰ میلادی می‌برد، دورانی که در آن پازولینی در اوج شهرت هنری خود بود، اما در عین حال همچنان عاشقانه هر یکشنبه کفش‌های ورزشی‌اش را به پا می‌کرد و در زمین‌های خاکی رم دنبال توپ می‌دوید. نویسنده به دقت ردپای فوتبال در نوشته‌ها، مصاحبه‌ها و حتی فیلم‌های پازولینی را پی می‌گیرد و به نوعی نقشه‌ی فکری تازه‌ای از این روشنفکر طغیانگر ارائه می‌دهد که کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته بود.

کتاب نشان می‌دهد که برای پازولینی فوتبال چیزی بیش از ورزش بود؛ او معتقد بود فوتبال زبانی جهانی است، زبانی که طبقات فرودست و حاشیه‌نشین می‌توانند از خلال آن خود را بیان کنند، رؤیا ببافند و حتی علیه نظم موجود قیام کنند. کورچو این نکته را به کمک نقل‌قول‌های متعدد از خود پازولینی و تحلیل‌های شخصی‌اش بسط می‌دهد و تصویری از فوتبال به دست می‌دهد که هم شاعرانه است و هم سیاسی، هم فردی است و هم اجتماعی.

در بخش‌هایی از کتاب، نویسنده به بازی‌های واقعی‌ای که پازولینی در آنها شرکت کرده بود می‌پردازد: تیم‌های کوچک محلی، مسابقات دوستانه با بازیگران و نویسندگان، و حتی رویارویی‌های نمادین میان کارگران و روشنفکران. کورچو از خلال این روایت‌ها نشان می‌دهد که فوتبال برای پازولینی عرصه‌ای بود که در آن بدن و زبان، خشونت و زیبایی، عشق و نفرت، و هنر و زندگی به هم می‌آمیختند.

کورچو در این کتاب همچنین به این مسئله می‌پردازد که چگونه فوتبال برای پازولینی وسیله‌ای برای تبیین مفهوم «مردمی بودن» بود؛ او در فوتبال نوعی مقاومت فرهنگی می‌دید، پدیده‌ای که هنوز از گزند سرمایه‌داری، رسانه‌ها و نهادهای رسمی مصون مانده بود و همچون شعر، از دل تجربه‌های روزمره و زیسته‌ی آدم‌های معمولی سر برمی‌آورد.

یکی از ویژگی‌های قابل‌توجه این کتاب آن است که والریو کورچو تنها به بازگویی خاطرات فوتبالی پازولینی اکتفا نمی‌کند، بلکه تلاش دارد میان نوع نگاه او به فوتبال و شیوه‌ی نگاهش به سیاست، مذهب، زبان و جامعه پیوندی بیابد. او به‌درستی فوتبال را در امتداد همان دغدغه‌هایی می‌نشاند که پازولینی در آثار هنری و فکری‌اش دنبال می‌کرد.

کورچو همچنین به اسناد و عکس‌های کمتر دیده‌شده‌ای رجوع کرده است: تصاویری از پازولینی با لباس ورزشی، نامه‌هایی که در آنها درباره‌ی فوتبال سخن گفته، و حتی طرح‌هایی از داستان‌ها و فیلم‌نامه‌هایی که به نوعی با فوتبال در ارتباط بوده‌اند. این اسناد به کتاب جنبه‌ای مستند و عینی می‌دهند و کمک می‌کنند خواننده تصویری ملموس‌تر از رابطه‌ی میان پازولینی و فوتبال بیابد.

نویسنده در این کتاب، تصویر جالبی از تقابل میان دو نگاه به فوتبال در دوران پازولینی ارائه می‌دهد: فوتبال به‌مثابه‌ی بازی پاک و خالص مردمان فقیر در حاشیه‌ی شهرها، در برابر فوتبال حرفه‌ای، رسانه‌ای و تجاری که آرام‌آرام در حال دگرگون کردن این ورزش بود. برای پازولینی، دومی نوعی خیانت به ذات شعرگونه و انسانی فوتبال محسوب می‌شد.

کورچو همچنین به نقش فوتبال در شکل‌گیری دوستی‌ها، دشمنی‌ها و حتی روابط عاطفی پازولینی اشاره می‌کند. در خلال این روایت، چهره‌ای انسانی‌تر، خاکی‌تر و حتی آسیب‌پذیرتر از پازولینی ظاهر می‌شود؛ انسانی که مانند هر نوجوانی باخت‌های تیمش را به دل می‌گیرد و از پیروزی‌هایش به وجد می‌آید.

در فصل‌هایی از کتاب، نویسنده سعی می‌کند نگاه پازولینی به فوتبال را در قیاس با دیگر روشنفکران هم‌دوره‌اش قرار دهد. او نشان می‌دهد که چگونه بسیاری از آن روشنفکران فوتبال را سرگرمی‌ای سطحی می‌پنداشتند، حال آنکه برای پازولینی، فوتبال فرصتی برای بازاندیشی در باب انسان، تاریخ، زبان و حتی حقیقت بود.

از خلال این کتاب درمی‌یابیم که فوتبال برای پازولینی صرفاً بازی نبود، بلکه نوعی هستی‌شناسی بدیل بود، جایی که بدن و زبان، لذت و رنج، شکست و پیروزی، و فرد و جمع به طرزی شگفت‌آور به هم می‌رسیدند. فوتبال برای او همچون شعر، هنری بی‌واسطه و ریشه‌دار در تجربه‌ی انسانی بود.

کتاب فوتبال به روایت پازولینی در نهایت اثری است که به‌ویژه برای علاقه‌مندان به فوتبال و دوستداران پازولینی جذاب خواهد بود، اما فراتر از آن، به هر کسی که مایل باشد بداند چگونه یک روشنفکر می‌تواند از خلال ساده‌ترین و مردمی‌ترین سرگرمی‌ها نیز به جهان نگاه کند، چیزهای بسیاری برای گفتن دارد.

کتاب فوتبال به روایت پازولینی در وب‌سایت goodreads دارای امتیاز ۳.۵۷ است. این کتاب در ایران با ترجمه‌ای از صنم نادری و تحت عنوان «پا به توپ» به بازار عرضه شده است.

خلاصه‌ی محتوای فوتبال به روایت پازولینی

کتاب فوتبال به روایت پازولینی نوشته‌ی والریو کورچو ساختار پیچیده‌ای ندارد، اما به شکل هدفمند به چند بخش تقسیم شده که هرکدام وجهی از رابطه‌ی میان پیر پائولو پازولینی و فوتبال را برجسته می‌کند. این تقسیم‌بندی نه صرفاً بر اساس زمان، بلکه بر اساس مضمون و مضمون‌سازی‌های فرهنگی پازولینی درباره فوتبال شکل گرفته است. در ادامه، خلاصه‌ای از محتوای فصل‌ها و بخش‌های اصلی کتاب را در قالب هشت پاراگراف می‌خوانی.

در فصل نخست، نویسنده به سراغ پازولینیِ بازیکن فوتبال می‌رود. او تصویری زنده و جزئی از زمین‌های خاکی و محلی رم در دهه‌های ۶۰ و ۷۰ ارائه می‌دهد، جایی که پازولینی در قالب تیم‌های آماتور یا جمع‌های دوستانه به میدان می‌رفت. این فصل با روایت‌هایی از دوستان، هم‌تیمی‌ها و عکس‌های بکر همراه است و نشان می‌دهد که چگونه فوتبال برای پازولینی نوعی تمرین برای بدن و ذهن بود. در این فصل، تأکید زیادی بر این نکته می‌شود که او فوتبال را نه تفریح که جزیی از زندگی روزمره‌اش می‌دانست.

فصل دوم به نقش فوتبال در آثار ادبی و سینمایی پازولینی می‌پردازد. کورچو نشان می‌دهد که چگونه فوتبال، ولو به شکلی حاشیه‌ای، در فیلم‌ها، داستان‌ها و مقالات این نویسنده و کارگردان حضور دارد. برای مثال، در فیلم «آکاتونه» فوتبال به‌عنوان بخشی از فرهنگ خرده‌بورژوازی رم دیده می‌شود یا در نوشته‌های کوتاهش، از فوتبال به‌مثابه‌ی استعاره‌ای برای مقاومت طبقات فرودست یاد می‌شود. این فصل بر پیوند میان بدن، زبان و بازی تأکید دارد؛ سه مفهومی که برای پازولینی همواره مرکزی بوده‌اند.

در فصل سوم، کتاب وارد بحث فوتبال به‌مثابه زبان می‌شود؛ همان ایده‌ی معروف پازولینی که فوتبال را به شعر و زبان مقایسه می‌کرد. کورچو از خلال تحلیل نوشته‌های تئوریک پازولینی نشان می‌دهد که او فوتبال را نوعی زبان غیرشفاهی، اما سرشار از معنا می‌دانست؛ زبانی که قواعد و نحو دارد، اما واژگانش حرکات و تکنیک‌های بازیکنان‌اند. این فصل با تحلیل نوشته‌ی معروف پازولینی تحت عنوان «فوتبال؛ زبان آخرین حومه‌ها» به اوج می‌رسد.

فصل چهارم به فوتبال و طبقات اجتماعی می‌پردازد. در این بخش، کورچو نشان می‌دهد که برای پازولینی فوتبال متعلق به طبقات پایین بود؛ به کودکان کارگر، به حاشیه‌نشینان، به کسانی که هنوز فوتبال را برای لذت بازی می‌کنند و نه پول یا شهرت. پازولینی بارها فوتبال حرفه‌ای را نقد کرده و آن را فاسدشده در سرمایه‌داری مدرن می‌دانست. کورچو این ایده را با مقایسه فوتبال دهه ۷۰ با فوتبال امروز برجسته می‌کند.

فصل پنجم به رویارویی فوتبال با سیاست و رسانه‌ها اختصاص دارد. کورچو نشان می‌دهد که چگونه فوتبال برای پازولینی صحنه‌ای از مقاومت در برابر فرایندهای همگن‌سازی فرهنگی بود؛ جایی که بدن‌های فقیران هنوز می‌توانستند صدای خود را به گوش برسانند. در این فصل همچنین رابطه فوتبال با رسانه‌ها و مصرف‌گرایی مدرن بررسی می‌شود، جایی که فوتبال دیگر نه زبان شعر، که صنعتی برای سرگرمی توده‌ها معرفی می‌شود.

در فصل ششم، کورچو به بازی‌های نمادین و دوستانه‌ی پازولینی می‌پردازد: بازی‌هایی که میان تیم‌های نویسندگان، بازیگران، کارگران، روشنفکران یا حتی اهالی سینما برگزار می‌شد. این بخش روایتی جذاب و گاه طنزآمیز از مسابقاتی است که هدف‌شان بیش از برد و باخت، بازسازی پیوندهای انسانی و زبانی بود. در این فصل، عکس‌ها و اسناد آرشیوی نقش مهمی ایفا می‌کنند.

فصل هفتم به نقد فوتبال حرفه‌ای و زوال آن از نگاه پازولینی می‌پردازد. این بخش به مقاله‌ها و سخنرانی‌های پازولینی استناد می‌کند که در آنها فوتبال حرفه‌ای را فاقد روح و زیبایی می‌دانست و معتقد بود تکنولوژی و رسانه فوتبال را از خصلت مردمی و شاعرانه‌اش تهی کرده‌اند. کورچو در اینجا فوتبال حرفه‌ای را به‌مثابه آینه‌ای از فروپاشی آرمان‌های اجتماعی در ایتالیا بررسی می‌کند.

در فصل پایانی، کتاب به میراث نگاه پازولینی به فوتبال می‌پردازد. کورچو تحلیل می‌کند که چگونه روشنفکران و نویسندگان پس از پازولینی این نگاه را ادامه دادند یا در برابر آن موضع گرفتند. در این فصل، به نوعی جمع‌بندی از نقش فوتبال در پروژه فکری پازولینی می‌رسیم: فوتبال به‌مثابه شعری زنده، زبان بدن، مقاومت حاشیه‌ها، و بازی‌ای که معنا و تاریخ در آن تنیده شده است.

بخش‌هایی از فوتبال به روایت پازولینی

فوتبال زبانی جهانی است، اما نه زبانی همچون زبان انگلیسی یا فرانسوی که آموختنی باشد، بلکه زبانی طبیعی، غریزی و بی‌واسطه. یک پسر بچه در حومه‌ی رم، یک نوجوان در خیابان‌های ناپل، یا کودکی در یک دهکده‌ی فقیرانه‌ی سیسیل، همه بدون آنکه حتی یک کلمه از زبان دیگری بدانند، می‌توانند در یک زمین خاکی با هم بازی کنند و کاملاً همدیگر را بفهمند. این زبان، زبان بدن است؛ زبان حرکت و شور و شوق.

…………………

در فوتبال دو نوع زیبایی هست: زیبایی فردی که در دریبل، در مهارت‌های فنی و حرکات ناب بازیکن تبلور می‌یابد و زیبایی جمعی که در هماهنگی، کار تیمی و پیوند نامرئی میان بازیکنان دیده می‌شود. فوتبال حرفه‌ای به تدریج اولی را کمرنگ می‌کند و دومی را به ماشین‌آلات تاکتیکی بدل می‌کند؛ اما فوتبال حومه‌ها هنوز هر دو را زنده نگه می‌دارد.

…………………

برای پازولینی زمین فوتبال جایی بود که انسان‌ها دوباره به بدن خود بازمی‌گشتند، به حقیقت عریانِ فیزیکی و عاطفی. او به ما یادآور می‌شود که بدن، در عصر سرمایه‌داری متأخر، به ابزاری فراموش‌شده بدل شده است، اما در فوتبال، این بدن هنوز می‌تواند سخن بگوید، بجنگد، شکست بخورد، پیروز شود و حتی شعر بگوید.

………………….

وقتی پازولینی تیم فوتبال روشنفکران را تشکیل داد، بسیاری خندیدند. او اما گفت: این تیم نه برای برد، که برای آن است که نشان دهد نوشتن و دویدن روی زمین خاکی، هر دو از یک جوهر می‌آیند؛ از جوهر تن و کلمه.

……………………

پازولینی فوتبال را بازی کودکان و فقیران می‌دانست؛ بازی‌ای که هنوز به قواعد بازار نفروخته نشده بود. او همیشه می‌گفت فوتبال از معدود جاهایی است که می‌شود با پای برهنه، روی خاک، بدون داور، بدون تماشاچی و حتی بدون برد و باخت هم بازی کرد؛ همین که توپ به حرکت درمی‌آید، جهان دوباره ساخته می‌شود.

اگر به کتاب فوتبال به روایت پازولینی علاقه دارید، بخش معرفی برترین کتاب‌های ورزشی در وب‌سایت هر روز یک کتاب، شما را با سایر آثار مشابه نیز آشنا می‌سازد.

کتاب‌های پیشنهادی:

فوتبال علیه دشمن دیوانه‌های فوتبال فوتبال چگونه جهان را توصیف می‌کند روزی روزگاری فوتبال نامه به کودکی که هرگز زاده نشد دیدار به قیامت