میرزا

«میرزا» اثری است  از سیدمجتبی آقا بزرگ علوی (نویسنده‌ی اهل تهران، از ۱۲۸۳ تا ۱۳۷۵) که در سال ۱۳۵۷ منتشر شده است. این کتاب شامل شش داستان کوتاه مستقل از این نویسنده است.

درباره‌ی میرزا

کتاب میرزا اثر بزرگ علوی، مجموعه‌ای از شش داستان کوتاه است که طی سال‌های حضور نویسنده در آلمان به رشته تحریر درآمده‌اند. این کتاب نخستین بار در سال ۱۳۵۷ توسط انتشارات جاویدان در ایران منتشر شد و در ۱۲۲ صفحه به علاقه‌مندان به ادبیات فارسی عرضه گردید. علوی، که از نویسندگان برجسته داستان کوتاه در ادبیات معاصر ایران به‌شمار می‌رود، با این اثر تصویری از درگیری‌ها و مسائل اجتماعی و روانی انسان‌ها را در دوره‌ای از مهاجرت و بیگانگی به تصویر کشیده است.

داستان‌های این مجموعه از لحاظ موضوع و روایت مستقل هستند؛ هر یک با موضوعی متفاوت و ساختاری مجزا، خواننده را به فضایی تازه و بی‌همتا وارد می‌کنند. با این وجود، سبک خاص علوی که ترکیبی از سادگی و عمق ادبی است، در تمام داستان‌ها دیده می‌شود و نقطه اتصال میان این آثار است. به این ترتیب، علوی موفق می‌شود که هر داستان را به شیوه‌ای خاص و بدون نیاز به ارتباط محتوایی میان آن‌ها به مخاطب ارائه کند.

نخستین داستان، با عنوان «آب»، زندگی مردی را به تصویر می‌کشد که با تمام وجود تلاش می‌کند به غریبه‌ای که در حال مرگ است، کمک کند. این روایت، نمونه‌ای از سادگی و در عین حال عمق شخصیت‌پردازی علوی است که بدون پیچیدگی‌های زائد، خواننده را درگیر احساسات درونی قهرمان داستان می‌کند. این داستان با درونمایه‌ی همدلی و انسان‌دوستی، جزو آثار موفق این مجموعه محسوب می‌شود.

داستانی که عنوان کتاب نیز از آن گرفته شده است، «میرزا»، به زندگی مردی اشاره دارد که در دیار غربت به پناهندگان سیاسی یاری می‌رساند. او تلاش می‌کند که به این افراد کمک کند تا خانواده‌هایشان را پیدا کنند و از سرگردانی برهند. علوی در این اثر، به مشکلات و دردهای مهاجرانی می‌پردازد که در ظاهر به میل خود ترک وطن کرده‌اند، اما در پس این تصمیم، اجبار و ناگزیری‌ای نهفته است که بازتابی از تجربیات زیسته خود نویسنده در مهاجرت به شمار می‌رود.

در «احسن القصص»، داستانی با مایه‌های مذهبی و اجتماعی بازگو می‌شود. این روایت به موضوع پشیمانی و بازگشت برادران حضرت یوسف پس از ظلم به او می‌پردازد. علوی از طریق این داستان، مفاهیم دینی و اخلاقی را با زبانی ساده و امروزی بیان می‌کند، و توانایی خود را در ایجاد پیوند میان ادبیات داستانی و موضوعات مذهبی به نمایش می‌گذارد.

دیگر داستان این مجموعه، «دربدر»، ماجرای دختری است که پس از ازدواج با فردی ثروتمند، درمی‌یابد که نیازمند استقلال شخصی و کار کردن برای خودش است. این داستان، تصویری واقع‌گرایانه از زنانی است که با وجود شرایط مناسب اقتصادی، در جستجوی هویت و استقلال فردی هستند و نقش جدیدی را برای خود تعریف می‌کنند.

«یکه و تنها» روایت‌گر نامه‌نگاری‌های یک زندانی سیاسی با دخترش است که به خواننده فرصتی برای درک تنهایی، ترس، و امیدهای یک فرد محکوم به انزوای اجباری می‌دهد. علوی در این اثر نیز همچون دیگر داستان‌های مجموعه، با نگاهی رئالیستی به شخصیت‌ها پرداخته و در عین حال، دیدگاه‌های انسانی و اجتماعی خود را در قالب کلمات ریخته است.

داستان آخر، «وبا»، درباره مردی است که با توجه به منافع شخصی، در هر موقعیت به شکلی متفاوت و با رنگ‌های مختلف ظاهر می‌شود. این شخصیت، نماد افرادی است که برای بقا، به هر سازش و تغییر رنگی تن می‌دهند و به راحتی اصول خود را زیر پا می‌گذارند. این روایت، با زبانی تند و تلخ، خواننده را به تفکر درباره ارزش‌های اخلاقی و ماهیت انسان‌ها وا‌می‌دارد.

علوی در میرزا با بهره‌گیری از زبانی روان و بدون تکلف، فضایی ساده اما عمیق ایجاد کرده است که خواننده را تا پایان داستان‌ها با خود همراه می‌کند. این سادگی و صمیمیت در زبان، ویژگی‌ای است که به ویژه در میان داستان‌نویسان ایرانی کمتر دیده می‌شود و باعث می‌شود که آثار او به راحتی با خواننده ارتباط برقرار کنند.

همچنین، میرزا از جمله آثاری است که با وجود کوتاهی داستان‌ها، توانسته به لایه‌های مختلف روان‌شناختی شخصیت‌ها بپردازد و عمق بیشتری به هر قصه ببخشد. علوی با قدرت درون‌کاوی شخصیت‌ها و پرداخت دقیق به جزئیات درونی آن‌ها، به خلق فضایی می‌پردازد که خواننده را در هر داستان با دنیای پیچیده و احساسی شخصیت‌ها آشنا می‌سازد.

در نهایت، می‌توان گفت که کتاب میرزا اثری است که به شکلی دلنشین، زندگی و دردهای انسانی را از زوایای مختلف نمایش می‌دهد و با بیانی ساده و هنرمندانه، خواننده را به تفکر وادار می‌سازد. علوی در این کتاب، توانسته از میان داستان‌هایی متفاوت، بافتی همگن ایجاد کند که در عین استقلال هر داستان، فضایی مشترک از حس و سبک نویسندگی او را بازتاب می‌دهد.

کتاب میرزا در وب‌سایت goodreads دارای امتیاز ۳.۲۱ با بیش از ۴۹۴ رای و ۳۷ نقد و نظر است.

فهرست داستان‌های میرزا

کتاب میرزا نوشته بزرگ علوی، شامل شش داستان کوتاه است که در ادامه فهرست آن‌ها و خلاصه‌ای از هر داستان آورده شده است:

1. آب: داستان مردی به نام جعفر که در راه با فردی رو به مرگ مواجه می‌شود. او تلاش می‌کند برای نجات این فرد به او آب برساند. این روایت تصویری ساده و در عین حال عمیق از انسان‌دوستی و احساس وظیفه را به نمایش می‌گذارد.
2. میرزا: این داستان که عنوان کتاب نیز از آن گرفته شده است، درباره مردی به نام میرزا است که در خارج از کشور به پناهندگان سیاسی کمک می‌کند تا خانواده‌های خود را بیابند. علوی با این داستان به مشکلات مهاجرانی می‌پردازد که در ظاهر به میل خود از وطن دور شده‌اند، اما اجبار و ناچاری در این تصمیمات به وضوح احساس می‌شود.
3. احسن القصص: این روایت با مضمونی مذهبی و اخلاقی، به داستان برادران حضرت یوسف می‌پردازد که پس از ظلم به او، به گناه خود پی می‌برند و پشیمان می‌شوند. داستان با زبانی ساده، مفاهیم بازگشت و توبه را در قالب یک روایت دینی بیان می‌کند.
4. دربدر: روایت دختری به نام نرگس که با مردی ثروتمند ازدواج می‌کند، اما پس از مدتی درمی‌یابد که برای دستیابی به هویت و استقلال خود، باید به کار بپردازد. این داستان به مسائل هویت و استقلال زنانه در جامعه سنتی اشاره دارد.
5. یکه و تنها: داستان درباره یک زندانی سیاسی است که از پشت میله‌های زندان، با دخترش نامه‌نگاری می‌کند. این داستان به عمق تنهایی و امیدهای این شخصیت می‌پردازد و تأثیرات حبس طولانی بر روح و روان او را به تصویر می‌کشد.
6. وبا: آخرین داستان مجموعه، ماجرای مردی است که به دلیل منفعت‌طلبی شخصی، خود را با هر موقعیتی وفق می‌دهد و به اصطلاح «نان به نرخ روز» می‌خورد. این شخصیت، تصویری از افراد فرصت‌طلب و منفعت‌جوست که ارزش‌های اخلاقی را زیر پا می‌گذارند.

هر یک از این داستان‌ها در عین استقلال، دیدگاه‌های علوی را درباره مسائل اجتماعی و انسانی منعکس می‌کنند و تصویری واقع‌گرایانه از انسان‌هایی ارائه می‌دهند که در شرایط دشوار، انتخاب‌هایی پیچیده و گاه دردناک دارند.

بخش‌هایی از میرزا

سالی نیست که من سفری به خارج نکنم. کجای دنیاست که زیر پا نگذاشته باشم، مثلا روزنامه‌نویس هستم. با این کارت تمام درها به روی آدم باز است. هربار که سری به مرکز اروپا می‌زنم از دوستم دیدن می‌کنم. ما در قطارمونیخ – زالسبورگ با هم آشنا شدیم. در دستش«لطائف الطوائف» بود. فهمیدم که ایرانیست. سر صحبت را با او باز کردم. حالا پانزده سال و بلکه بیش‌تر از آن تاریخ می‌گذرد. نه او پرسید که من کیستم و چه کاره‌ام و نه من از او.

از همین اخلاقش خوشم آمد که کنجکاو نبود و بی خودی نمی خواست ته و توی کار کسی را درآورد. اول اسم آدم را می‌پرسند، بعد می‌خواهند بدانند که مثلا بنده ثروت خودم را از کجا آورده‌ام. امان از وقتی که بفهمند آدم تصدیق ششم ابتدایی را هم زورکی گرفته است. وقتی می‌خواستم در زالسبورگ پیاده شوم از او خداحافظی کردم و گفتم: «از ملاقاتتان خیلی مسرور شدم.

اگرکاری در ایران داشته باشید با کمال میل انجام خواهم داد. نشانی موقتی من فلان جاست.» او در جواب گفت: «اگر شما به فلان شهر آمدید، در پانسیون Dorient سراغ میرزا را بگیرید، مرا پیدا خواهید کرد.» من او را به اسم میرزا می‌شناسم. خدا خواست که یک ماه بعد به شهری که محل اقامت او بود آمدم. به پانسیونش تلفن کردم. همدیگر را دیدیم و دوستی ما از آنجا شروع شد.

 هربار که به اروپا سر می کشم، یکی دو روز با او هستم. شب‌ها همدیگر را ملاقات می‌کنیم و معلوم شد که من خیلی بدرد او می‌خورم. اما هرگز باور نمی‌کردم که سرنوشت، زندگی ما دو نفر را به این تنگی به یکدیگر پیوسته باشد.

گفتم که او در شهری در مرکز اروپا زندگی می‌کند. «زندگی» اصطلاح قلمبه‌ای است و با آنچه که به سر او آمده و می‌آید و به خدا می‌داند خواهد آمد، اصلا جور نیست. اول دفعه که حس کردم آواره فراری است وحشتم گرفت.

اگر به کتاب میرزا علاقه دارید، می‌توانید در بخش معرفی برترین آثار بزرگ علوی در وب‌سایت هر روز یک کتاب، با دیگر آثار این نویسنده نیز آشنا شوید.

کتاب‌های پیشنهادی:

ورق‌پاره‌های زندان دید و بازدید اژدهاکشان روباه شنی چراغ آخر کچل کفترباز