شیاطین

«شیاطین» اثری است از فیودور داستایوفسکی (نویسنده‌ی اهل روسیه، از ۱۸۲۱ تا ۱۸۸۱) که در سال ۱۸۷۱ منتشر شده است. این رمان بر اساس داستان واقعی قتل جوانی انقلابی توسط همرزمانش  نوشته شده است.

درباره‌ی شیاطین

شیاطین یا جن‌زدگان یا تسخیرشدگان رمانی است از داستایوفسکی، نویسنده‌ی اهل روسیه. این کتاب یکی از آثار مشهور ادبی جهان به‌شمار می‌رود. شیاطین تمثیل پیامدهای فاجعه آمیز نیهیلیسم سیاسی و اخلاقی است که در دهه ۱۸۶۰ در روسیه رواج داشت. چهره مرموز اشرافی نیکولای استاووگین – همتای ورکوخوفسکی در حوزه اخلاقی – بر این کتاب حاکم است و تأثیر فوق‌العاده‌ای بر قلب و ذهن تقریباً همه شخصیت‌های دیگر اعمال می‌کند.

نسل آرمانگرایانه و تحت تأثیر غرب دهه ۱۸۴۰ که در شخصیت استپن ورخوفسکی (که هم پدر پیوتر وروخوفسکی است و هم معلم کودکی نیکولای استاوروگین است) به نمایش گذاشته شده‌است، به عنوان نوکران ناخودآگاه و همدستان ناتوان نیروهای «شیطان» که شهر را تصرف می‌کنند. یک روشنفکر تصفیه شده و با ذکاوت بالا است که ناخواسته با محوریت پسرش پیوتر استپانوویچ و شاگرد سابق نیکولای استاوروژین، در توسعه نیروهای نیهیلیستی نقش دارد و درنهایت جامعه محلی را در آستانه فروپاشی قرار می‌دهد.

داستایوفسکی برای خلق این شخصیت که از یک ایده‌آلیست لیبرال باستانی از روشنفکران روس در دهه ۱۸۴۰ استفاده می‌کند، و تا حدی براساس تیموفی گرانووسکی و الکساندر هرتزن بنا شده‌است. این رمان با توصیف محبت آمیز اما مضحک راوی از شخصیت و کار اوایل استپان تروفوفیویچ آغاز می‌شود.

شروع حرفه خود را به عنوان مدرس دانشگاه داشت و برای مدت کوتاهی چهره برجسته‌ای در میان مأمورین «ایده‌های جدید» بود که شروع به تأثیرگذاری بر زندگی فرهنگی روسیه کردند. وی ادعا می‌کند که مقامات دولتی او را به عنوان یک متفکر خطرناک می‌دیدند و او را از دانشگاه و تبعید در استان‌ها بیرون می‌کشیدند، اما در واقعیت این احتمال بیشتر بود که هیچ‌کسی از دولت حتی نمی‌دانست که او کیست.

کتاب شیاطین (جن‌زدگان)، با دقتی کم نظیر، وجود حکومت های تمامیت خواه را در قرن بیستم پیش بینی کرد و به یکی از برترین آثار سیاسی تمام تاریخ تبدیل شد. این رمان که بر اساس داستان واقعی قتل جوانی انقلابی توسط همرزمانش شکل گرفته، در زمان انتشار به خاطر ارائه ی توصیفاتی تند و ناملایم از روشنفکران، خداناباوران، سوسیالیست‌ها، آنارشیست‌ها و سایر گروه های تندروی روس باعث به وجود آمدن جنجال های زیادی شد.

برخلاف تصاویر خشک و غیرانسانی داستایوفسکی از تندروها و تفکرات خشونت‌آمیزشان که مانند شیاطین، آن ها را مسخ کرده، این نویسنده با شفقت و همزادپنداری قابل توجهی درباره ی مردم عادی و کارگرانی می نویسد که مورد ظلم و ستم قرار گرفته اند. رمان شیاطین (جن زدگان)، نشان دهنده ی نبوغ داستایوفسکی در شخصیت پردازی و درک ژرفای ذهن بشر است و به عنوان یکی از شاهکارهای جاودان ادبیات روسیه شناخته می‌شود.

کتاب شیاطین در وب‌سایت goodreads دارای امتیاز ۴.۲۹ با بیش از ۴۸ هزار رای و ۲۶۰۰ نقد و نظر است. در ایران این کتاب با ترجمه‌هایی از سروش حبیبی، علی‌اصغر خبره‌زاده و نسرین مجیدی به بازار عرضه شده است.

داستان شیاطین

شیاطین ماجرای یک توطئه سیاسی در یکی از شهرهای ایالات و معرفی قهرمانان با تعصبی زایدالوصف همچون موجوداتی پست و بی‌خیال است که از همه خصایص بشری بی‌بهره‌اند. مسایلی که در این کتاب مطرح می‌شود، به فرد بستگی ندارد بلکه مقصود، تمام ملت است.

قهرمانان کتاب واقعا جن‌زده و تسخیر شده‌اند، زیرا زندانی یک قدرت مرموزند که آن ها را به ارتکاب اعمالی وادار می‌کند که لیاقت و سزاواری انجام آن را ندارند. شیاطینی نامشخص‌اند که قهرمان واقعی‌اند و انسان‌ها به منزله عروسک‌های خیمه‌شب‌بازی‌اند که به فرمان آن‌ها به جنب‌وجوش درمی‌آیند.

روایت اصلی این داستان در متن رمان بر عهده یکی از شخصیت‌های نه چندان شاخص آن است و آن شخص آنتوان لاورنتیوویچ نام دارد و هم او رفیق گرمابه و گلستان یکی از مهمترین شخصیت‌های این رمان یعنی استپان ورخاوینسکی است. راوی داستان در واقع کارمند دولتی است که سعی بر آن دارد تا ماجراهای غیرقابل باوری را که به تازگی در منطقه‌شان رخ داده روایت کند.

اما جالبی ماجرا این است که این راوی نه چندان مهم در اتفاقات داستان گاهی تا حدی از اتفاقات و درونیات شخصیت‌های داستان خبر دار است به یک دانای کل تغییر ماهیت می‌دهد. راوی داستان صدای (بیان) هوشیار و دقیقی دارد ولی در واقع در تمامی داستان این همو نیست که داستان را روایت می‌کند و در برخی موارد به‌طور کامل صدای راوی قطع می‌شود. در واقع سبک روایت داستایوفسکی در آثارش طبق تئوری باختین به نوعی پلیفونی می‌باشد.

از نظر باختین صداها به کمیت‌شان نیست، به کیفیت‌شان است. تعدد آدم‌ها صدا را اضافه نمی‌کند، تعدد افکار است که آن را اضافه می‌کند. چندصدایی یعنی وجود آدم‌های وارسته، آگاه، دانا، شجاع، کسانی که می‌توانند عقاید خود را بیان کنند، این‌ها صاحبان صدا هستند.

صاحبان صدا کسانی نیستند که صاحب زبان باشند، صاحب صدا یعنی صاحب فکر، صاحب نظر. صداها می‌توانند به هم نزدیک یا دور باشند، این استقلال و آزاد بودن است که صدا را تبیین و تعریف می‌کند نه تعدد کمی آن.

بخش‌هایی از شیاطین

من معتقدم که نباید از جوان‌هامان غافل بود. همه فریاد می‌زنند که جوان‌ها امروز همه کمونیست شده‌اند. ولی من می‌گویم که باید دیدی گشاده داشت و اغماض نشان داد و قدرشان را شناخت. من حالا هر چه به دستم برسد می‌خوانم. همه روزنامه‌ها را، از جراید سوسیالیستی گرفته تا مجلات علوم طبیعی.

همه مطبوعات را می‌خواهم و می‌خوانم، چون چاره‌ای نیست. انسان باید دنیایی را که در آن زندگی می‌کند بشناسد و بداند با چه کسانی سر و کار دارد. نمی‌شود تمام عمر را روی ابرهای خیال سیر کرد. من مسئله را عمیقا بررسی کرده و این قاعده را سرلوحه کارهای خود قرار داده‌ام که باید با جوانان مهربان بود و آنها را بر لب پرتگاه از خطر سقوط حفظ کرد.

…………………….

دوست من، حقیقت همیشه غیرقابل باور است، این را می دانستی؟ برای باورپذیرتر کردن حقیقت، کاملا ضروری است که مقداری دروغ را با آن ترکیب کنی. آدم ها همیشه این کار را کرده اند.

 

اگر به کتاب شیاطین علاقه دارید، می‌توانید در بخش معرفی آثار فیودور داستایوفسکی در وب‌سایت هر روز یک کتاب، با دیگر آثار این نویسنده‌ی بزرگ نیز آشنا شوید.