«تاریخ جهانگشای» اثری است از عطاملک جوینی (ادیب و مورخ زاده‌ی جوین در خراسان رضوی، از ۶۲۳ تا ۶۸۱ هجری قمری) که در حدود سال ۶۵۸ نگاشته شده است. این کتاب به روایت تاریخ ایران در عصر مغول، خوارزمشاهیان و اسماعیلیان می‌پردازد.
درباره‌ی تاریخ جهانگشای
تاریخ جَهانگُشای کتابی نوشته‌ی عطاملک جوینی درباره‌ی تاریخ مغول و خوارزمشاهیان و اسماعیلیان الموت تا ۶۵۵ قمری است و از آثار مهم از نظر تاریخی و نیز ادبی به شمار می‌رود و نمونه‌ای برجسته از ادبیات سده‌ی هفتم قمری است.
نویسندهی تاریخ جهانگشای سال‌ها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اباقا و تگودار، دارای منصب، و گواه بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی پیش‌آمدهای گذشته را نیز از گواهان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بوده‌اند، شنیده بوده‌است. تاریخ جهانگشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا نویسنده هنگام رویدادنگاری، درباره‌ی اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهرها و موقعیت جغرافیایی آنها و اسامی قدیمی شهرها نیز توضیحات بی‌همتایی داده‌است.
این کتاب در سه جلد است؛ جلد نخست، شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن (پسر چنگیز) و سلطنت گیوک خان (پسر اوگتای)؛ جلد دوم، شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ جلد سوم، شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان. در برخی از نسخه‌های این کتاب فصلی هم در شرح فتح بغداد به دست هولاکو، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی، آمده است.
این کتاب که به نام «تاریخ جهانگشای جوینی» نیز معروف است، از کتاب‌های مرجع و کلاسیک در حوزه‌ی تاریخ ایران پس از اسلام و به ویژه دوران مغول شناخته می‌شود. این کتاب توسط محمّد قزوینی(۱۳۲۸-۱۲۵۶)، تصحیح و ترجمه شده است.
بهترین ویژگی کتاب تاریخ جهانگشای جوینی این است وجه هولناک وقایع را چنان وصف می‌کند که مو بر اندام مخاطب می‌ایستد. “عطا ملک جوینی” به عقب نیز برمی‌گردد و به تشریح نحوه‌ی استقرار قدرت توسط خوارزمشاهیان و نابودی سلجوقیان می‌پردازد. وی تصویری از ایستادگی جلال‌الدین خوارزمشاهی در برابر مغول‌ها نیز ارائه می‌کند که بسیار جذاب است؛ مقاومت قدرتمندانه و جسورانه‌ی او با بهره‌گیری از هوش سرشار و استراتژی‌های چریکی، برای مغول‌ها دردسرهای زیادی ایجاد کرد.
عطا ملک جوینی ادامه فتوحات مغول را در زمان سلطنت مانکو قاآن و برادرش هلاکو، و همچنین نوادگان و جانشینان چنگیزخان مغول شرح می‌دهد و به خلافت بنیعباس می‌رسد که مغولان آن را نیز در هم کوبیدند؛ خلافتی که محمود غزنوی با تمام شکوه و جلال خود، اعتبارش را از آن دریافت می‌کرد. این بخش نیز با بحث در مورد اعتقادات اسماعیلیان و چگونگی ظهور آنها در ایران قبل از سرنگونی توسط هلاکو به پایان می‌رسد.
بخشی از تاریخ جهانگشای
قزوینی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است آورده:
مهمترین واقعه‌ای که بعد از اسلام تاکنون روی داده بل مهمّترین واقعه تاریخی علی‌الأطلاق فتنه هولناک تاخت و تاز مغول است. در میان آن کش‌مکشها و تلاطم امواج فتن، یکی از ممالکی که از همه بیشتر در معرض تاخت و تاز و قتل و نهب این وحشیان واقع گردید وطن بدبخت ما ایران بود که طوفان عالمگیر مغول طول و عرض آن بلاد را زیر و زبر نمود و شعله جهانسوز آن غایله هایله سرتاسر آن ممالک را پاک بسوخت.
کرورها و کرورها نفوس بی‌گناه در آن واقعه تباه شد، مراکز علم و ادب بأسرها خراب شد، مخازن صنعت و ثروت مأوای بوم و غراب گشت، علما و فضلا را همه جا جمیعآ مانند گوسفند ذبح کردند، کتابخانها و کتابخوانها را نیست و نابود نمودند، و از اقلّ نتایج و اهون آثار استیلای مغول بر ایران آن بود که علم و ادب در آن سرزمین در عهد ایشان بمنتهی درجه انحطاط و تنزّلی که ادبیات یک ممکلت ممکن است بدان درجه رسد، رسید.
معهذا غریب اینست که یک شعبه مخصوصی از ادبیات یعنی فنّ تاریخ در عهد مغول رواجی تمام گرفت و ترقّی عظیم نمود و کتب نفیسه از بهترین کتب تاریخیه که تاکنون بزبان پارسی نوشته شده است در آن تألیف شد از قبیل همین کتاب یعنی تاریخ جهانگشای علاءالدّین عطامَلِک الجُوینی که در حدود سنه ۶۵۸ تألیف شده است.
اگر به کتاب تاریخ جهانگشای علاقه دارید، می‌توانید با مراجعه به بخش معرفی برترین کتاب‌های تاریخی در وب‌سایت هر روز یک کتاب با دیگر نمونه‌های مشابه نیز آشنا شوید.
20 اسفند 1401
تاریخ جهانگشای
«تاریخ جهانگشای» اثری است از عطاملک جوینی (ادیب و مورخ زاده‌ی جوین در خراسان رضوی، از ۶۲۳ تا ۶۸۱ هجری قمری) که در حدود سال ۶۵۸ نگاشته شده است. این کتاب به روایت تاریخ ایران در عصر مغول، خوارزمشاهیان و اسماعیلیان می‌پردازد.
درباره‌ی تاریخ جهانگشای
تاریخ جَهانگُشای کتابی نوشته‌ی عطاملک جوینی درباره‌ی تاریخ مغول و خوارزمشاهیان و اسماعیلیان الموت تا ۶۵۵ قمری است و از آثار مهم از نظر تاریخی و نیز ادبی به شمار می‌رود و نمونه‌ای برجسته از ادبیات سده‌ی هفتم قمری است.
نویسندهی تاریخ جهانگشای سال‌ها در دربار ارغون و هولاکو و پسرانش، اباقا و تگودار، دارای منصب، و گواه بسیاری از رخدادهای آن دوره بوده و برخی پیش‌آمدهای گذشته را نیز از گواهان آنها و از خاندان خود که از درباریان خوارزمشاهیان و مغولان بوده‌اند، شنیده بوده‌است. تاریخ جهانگشای تاریخ سیاسی محض نیست، زیرا نویسنده هنگام رویدادنگاری، درباره‌ی اوضاع اقتصادی، اجتماعی، بافت شهرها و موقعیت جغرافیایی آنها و اسامی قدیمی شهرها نیز توضیحات بی‌همتایی داده‌است.
این کتاب در سه جلد است؛ جلد نخست، شامل تاریخ چنگیز و فتوحات او، دوران سلطنت اوگتای قاآن (پسر چنگیز) و سلطنت گیوک خان (پسر اوگتای)؛ جلد دوم، شامل تاریخ خوارزمشاهیان و قراختائیان، گورخانیان و سرگذشت حکام و شحنگان مغول در عهد اوگتای قاآن تا ورود هولاکو؛ جلد سوم، شامل تاریخ منکوقاآن و تفصیل حمله هولاکو به ایران، قلع و قمع اسماعیلیه و تاریخ ملوک اسماعیلیه الموت و شرح مذهب اسماعیلیان تا انقراضشان. در برخی از نسخه‌های این کتاب فصلی هم در شرح فتح بغداد به دست هولاکو، نوشته خواجه نصیرالدین طوسی، آمده است.
این کتاب که به نام «تاریخ جهانگشای جوینی» نیز معروف است، از کتاب‌های مرجع و کلاسیک در حوزه‌ی تاریخ ایران پس از اسلام و به ویژه دوران مغول شناخته می‌شود. این کتاب توسط محمّد قزوینی(۱۳۲۸-۱۲۵۶)، تصحیح و ترجمه شده است.
بهترین ویژگی کتاب تاریخ جهانگشای جوینی این است وجه هولناک وقایع را چنان وصف می‌کند که مو بر اندام مخاطب می‌ایستد. “عطا ملک جوینی” به عقب نیز برمی‌گردد و به تشریح نحوه‌ی استقرار قدرت توسط خوارزمشاهیان و نابودی سلجوقیان می‌پردازد. وی تصویری از ایستادگی جلال‌الدین خوارزمشاهی در برابر مغول‌ها نیز ارائه می‌کند که بسیار جذاب است؛ مقاومت قدرتمندانه و جسورانه‌ی او با بهره‌گیری از هوش سرشار و استراتژی‌های چریکی، برای مغول‌ها دردسرهای زیادی ایجاد کرد.
عطا ملک جوینی ادامه فتوحات مغول را در زمان سلطنت مانکو قاآن و برادرش هلاکو، و همچنین نوادگان و جانشینان چنگیزخان مغول شرح می‌دهد و به خلافت بنیعباس می‌رسد که مغولان آن را نیز در هم کوبیدند؛ خلافتی که محمود غزنوی با تمام شکوه و جلال خود، اعتبارش را از آن دریافت می‌کرد. این بخش نیز با بحث در مورد اعتقادات اسماعیلیان و چگونگی ظهور آنها در ایران قبل از سرنگونی توسط هلاکو به پایان می‌رسد.
بخشی از تاریخ جهانگشای
قزوینی در مقدمه‌ای که بر این کتاب نوشته است آورده:
مهمترین واقعه‌ای که بعد از اسلام تاکنون روی داده بل مهمّترین واقعه تاریخی علی‌الأطلاق فتنه هولناک تاخت و تاز مغول است. در میان آن کش‌مکشها و تلاطم امواج فتن، یکی از ممالکی که از همه بیشتر در معرض تاخت و تاز و قتل و نهب این وحشیان واقع گردید وطن بدبخت ما ایران بود که طوفان عالمگیر مغول طول و عرض آن بلاد را زیر و زبر نمود و شعله جهانسوز آن غایله هایله سرتاسر آن ممالک را پاک بسوخت.
کرورها و کرورها نفوس بی‌گناه در آن واقعه تباه شد، مراکز علم و ادب بأسرها خراب شد، مخازن صنعت و ثروت مأوای بوم و غراب گشت، علما و فضلا را همه جا جمیعآ مانند گوسفند ذبح کردند، کتابخانها و کتابخوانها را نیست و نابود نمودند، و از اقلّ نتایج و اهون آثار استیلای مغول بر ایران آن بود که علم و ادب در آن سرزمین در عهد ایشان بمنتهی درجه انحطاط و تنزّلی که ادبیات یک ممکلت ممکن است بدان درجه رسد، رسید.
معهذا غریب اینست که یک شعبه مخصوصی از ادبیات یعنی فنّ تاریخ در عهد مغول رواجی تمام گرفت و ترقّی عظیم نمود و کتب نفیسه از بهترین کتب تاریخیه که تاکنون بزبان پارسی نوشته شده است در آن تألیف شد از قبیل همین کتاب یعنی تاریخ جهانگشای علاءالدّین عطامَلِک الجُوینی که در حدود سنه ۶۵۸ تألیف شده است.
اگر به کتاب تاریخ جهانگشای علاقه دارید، می‌توانید با مراجعه به بخش معرفی برترین کتاب‌های تاریخی در وب‌سایت هر روز یک کتاب با دیگر نمونه‌های مشابه نیز آشنا شوید.
کتاب‌های پیشنهادی:
توسط: علی معاصر
دسته‌ها: ادبیات ایران، تاریخ
۰ برچسب‌ها: ادبیات ایران، عطاملک جوینی، معرفی کتاب، هر روز یک کتاب